(Ρώμη) – Η Ιταλία επαναπροωθεί ασυνόδευτους ανήλικους και ενήλικους αιτούντες άσυλο με συνοπτικές διαδικασίες στην Ελλάδα, όπου έρχονται αντιμέτωποι με ένα δυσλειτουργικό σύστημα ασύλου και απάνθρωπες συνθήκες κράτησης, δήλωσε η Human Rights Watch σε έκθεση που δημοσιεύθηκε σήμερα. Λαθρεπιβάτες σε πλοία από την Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και ανήλικοι μόλις 13 ετών, επαναπροωθούνται από τις ιταλικές αρχές εντός λίγων ωρών, χωρίς να λαμβάνονται επαρκώς υπόψη οι ιδιαίτερες ανάγκες τους ως ανηλίκων ούτε η επιθυμία τους να υποβάλουν αίτημα ασύλου.
Η 45σέλιδη έκθεση με τίτλο «Στον δρόμο της επιστροφής: Επαναπροωθήσεις ασυνόδευτων ανηλίκων μεταναστών και ενηλίκων αιτούντων άσυλο με συνοπτικές διαδικασίες από την Ιταλία στην Ελλάδα» καταγράφει τις πρακτικές της ιταλικής συνοριοφυλακής στα λιμάνια της Ανκόνα, του Μπάρι, του Μπρίντιζι και της Βενετίας στην Αδριατική, η οποία, κατά παράβαση των νομικών υποχρεώσεων της Ιταλίας, δεν διεξάγει επαρκείς ελέγχους προκειμένου να διαπιστώνει ποια άτομα χρήζουν προστασίας. Η Human Rights Watch πήρε συνεντεύξεις από 29 ανηλίκους και ενηλίκους που επαναπροωθήθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες στην Ελλάδα από λιμάνια της Ιταλίας, εκ των οποίων οι 20 επαναπροωθήθηκαν το 2012.
«Κάθε χρόνο εκατοντάδες άνθρωποι θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους ή τη σωματική τους ακεραιότητα για να επιβιβαστούν σε πλοία που διασχίζουν την Αδριατική Θάλασσα, κρυμμένοι μέσα ή κάτω από φορτηγά και αυτοκίνητα», δήλωσε η Judith Sunderland, ερευνήτρια για τη Δυτική Ευρώπη στη Human Rights Watch. «Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, η Ιταλία τους ξαναστέλνει αμέσως πίσω στην Ελλάδα παρά τις άθλιες συνθήκες και τη μεταχείριση που τους επιφυλάσσονται εκεί».
Κρατούμενοι υπ’ ευθύνη των πλοιάρχων εμπορικών πλοίων, ενήλικοι και ανήλικοι, αδιακρίτως, τίθενται υπό περιορισμό στα πλοία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της επιστροφής στην Ελλάδα, παραμένοντας έγκλειστοι σε χώρους όπως αυτοσχέδια κελιά κράτησης ή μηχανοστάσια, ενίοτε δε χωρίς να τους παρέχεται επαρκής τροφή.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και οι αιτούντες άσυλο, όπως όλοι οι μετανάστες, είναι εκτεθειμένοι σε κακοποίηση από τις αρχές επιβολής του νόμου, ταπεινωτικές συνθήκες κράτησης και ένα εχθρικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ξενοφοβική βία, δήλωσε η Human Rights Watch. Ο Ali M., ένα αγόρι από το Αφγανιστάν, που ήταν 15 ετών όταν επαναπροωθήθηκε από την Ιταλία στην Ηγουμενίτσα τον Μάρτιο του 2012, δήλωσε ότι η ελληνική αστυνομία τον μετέφερε σε ένα κέντρο κράτησης έξω από το λιμάνι, όπου παρέμεινε υπό κράτηση για περισσότερο από δύο εβδομάδες μαζί με ενήλικες με τους οποίους δεν είχε καμία συγγένεια, σε ελεεινές συνθήκες και χωρίς επαρκή τροφή.
Το ιταλικό και το διεθνές δίκαιο απαγορεύουν την απομάκρυνση ασυνόδευτων ανηλίκων χωρίς αξιολόγηση του απώτερου συμφέροντός τους. Ωστόσο, η Human Rights Watch συνάντησε 13 ανήλικους ηλικίας 13 έως 17 ετών που είχαν επαναπροωθηθεί με συνοπτικές διαδικασίες στην Ελλάδα. Σε κανέναν εξ αυτών δεν παρασχέθηκε πρόσβαση σε επίτροπο ή κοινωνικές υπηρεσίες, όπως απαιτείται από το ιταλικό και το διεθνές δίκαιο.
Παρότι η πολιτική της ιταλικής κυβέρνησης υπαγορεύει όταν ένα άτομο διατείνεται ότι είναι ανήλικο να του παρέχεται το ευεργέτημα της αμφιβολίας, η έρευνα της Human Rights Watch καταδεικνύει ότι η πολιτική αυτή δεν εφαρμόζεται. Μόνον ένας από τους ανήλικους που έδωσαν συνέντευξη υποβλήθηκε σε κάποιου είδους εξέταση προσδιορισμού της ηλικίας, στην προκειμένη περίπτωση σε ακτινογραφία καρπού. Ο Ali M., επί παραδείγματι, επαναπροωθήθηκε χωρίς να υποβληθεί σε διαδικασία προσδιορισμού της ηλικίας: «Τους είπα ότι είμαι 15 ετών, αλλά δεν με άκουσαν. Με πήγαν στο πρακτορείο εισιτηρίων και μετά με ανέβασαν στο πλοίο».
Σύμφωνα με τις βέλτιστες πρακτικές, απαιτείται πολυεπιστημονική προσέγγιση για την εκτίμηση της ηλικίας, οποιοσδήποτε δε ιατρικός έλεγχος πρέπει να είναι μη παρεμβατικός, δήλωσε η Human Rights Watch. Η πρόσβαση σε επίτροπο και κοινωνικές υπηρεσίες, καθώς και οι κατάλληλες διαδικασίες διαπίστωσης της ηλικίας μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνον όταν οι ανήλικοι γίνουν δεκτοί στη χώρα.
«Τα περισσότερα από τα άτομα που συναντήσαμε ήταν αγόρια από το Αφγανιστάν που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από τον κίνδυνο, τις συγκρούσεις και τη φτώχεια», δήλωσε η Alice Farmer, ερευνήτρια για τα δικαιώματα των παιδιών στη Human Rights Watch. «Η Ιταλία οφείλει να μεριμνήσει, προκειμένου να τους παράσχει την ειδική προστασία που δικαιούνται ως ανήλικοι».
Η επαναπροώθηση ενηλίκων μεταναστών στην Ελλάδα χωρίς να τους παρασχεθεί η δυνατότητα κατάθεσης αιτημάτων ασύλου συνιστά επίσης παράβαση εθνικών και διεθνών υποχρεώσεων, δήλωσε η Human Rights Watch. Παρά το αναφαίρετο δικαίωμα της Ιταλίας να εφαρμόζει τους νόμους της περί μετανάστευσης, θα πρέπει να επιτρέπεται στους αιτούντες άσυλο να ασκούν το δικαίωμα κατάθεσης αιτημάτων ασύλου, και κανένα επαναπροωθούμενο άτομο δεν θα πρέπει να εκτίθεται σε κινδύνους βασανιστηρίων ή κακομεταχείρισης.
Αδιάσειστα στοιχεία που καταδεικνύουν χρόνια προβλήματα στο σύστημα ασύλου και τις συνθήκες κράτησης στην Ελλάδα έχουν οδηγήσει σε ευρωπαϊκές δικαστικές αποφάσεις-ορόσημα που απαγορεύουν τις επαναπροωθήσεις προς αυτήν τη χώρα βάσει του κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ, ο οποίος γενικά προβλέπει τη διεκπεραίωση του αιτήματος ασύλου από την πρώτη χώρα εισόδου στην ΕΕ. Κατά συνέπεια, πολλές χώρες της ΕΕ έχουν αναστείλει την επαναπροώθηση αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα.
Η Ιταλία δεν έχει αναστείλει τις επαναπροωθήσεις βάσει του κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ στην Ελλάδα, αλλά ισχυρίζεται ότι αξιολογεί τον κίνδυνο παραβιάσεων δικαιωμάτων όταν εξετάζει το ενδεχόμενο επαναπροώθησης. Ωστόσο, οι επαναπροωθήσεις με συνοπτικές διαδικασίες από τα λιμάνια της έρχονται σε αντίθεση με την πολιτική αυτή, δήλωσε η Human Rights Watch.
Τα περισσότερα από τα άτομα που παραχώρησαν συνέντευξη δήλωσαν ότι δεν τους δόθηκε η ευκαιρία να εκφράσουν την επιθυμία τους για υποβολή αιτήματος ασύλου, ενώ πέντε εξ αυτών δήλωσαν ότι οι λιμενικές αρχές αγνόησαν τις σχετικές εκκλήσεις τους. Σύμφωνα με τη συνοριοφυλακή του Μπάρι, μόνο σε 12 από τους 900 περίπου μετανάστες που εντοπίστηκαν στο εν λόγω λιμάνι το διάστημα από τον Ιανουάριο του 2011 έως τον Ιούνιο του 2012 επετράπη να παραμείνουν στην Ιταλία.
«Ορισμένοι αιτούντες άσυλο ενδέχεται να μην επιθυμούν να υποβάλουν αίτημα ασύλου στην Ιταλία, ακόμη και αν τους δοθεί η ευκαιρία, διότι είναι πεπεισμένοι ότι έχουν καλύτερες προοπτικές προστασίας και ένταξης σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες», δήλωσε η κ. Sunderland. «Εκείνοι όμως που επιθυμούν, παρ’ όλα αυτά, να υποβάλουν αίτημα ασύλου δεν θα πρέπει να επαναπροωθούνται».
Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, στις οποίες έχει ανατεθεί η παροχή υπηρεσιών και ενημέρωσης στους μετανάστες που εντοπίζονται στα λιμάνια, δεν έχουν συστηματική πρόσβαση σε αυτούς, με αποτέλεσμα να εναπόκειται στη συνοριοφυλακή να αποφασίζει σε ποιον θα επιτραπεί να παραμείνει στην Ιταλία, δήλωσε η Human Rights Watch. Σε κανέναν από όσους παραχώρησαν συνέντευξη δεν παρασχέθηκε πρόσβαση σε μη κυβερνητικές ομάδες ούτε ενημέρωση για τα δικαιώματά τους και για την υποβολή αιτήματος ασύλου. Μόνον επτά είχαν τη συνδρομή διερμηνέα.
«Όλο το νόημα του να επιτρέπεται σε μη κυβερνητικές ομάδες να παρέχουν υπηρεσίες στα λιμάνια είναι να διασφαλισθεί ο σεβασμός των δικαιωμάτων των μεταναστών», δήλωσε η κ. Sunderland. «Όμως δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους αν δεν έχουν πρόσβαση σε όλους τους αφιχθέντες μετανάστες, και έτσι εκείνοι που χρήζουν βοήθειας περνούν απαρατήρητοι».
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αναμένεται να εκδώσει σύντομα απόφαση επί της υπόθεσης Sharifi και λοιποί κατά Ιταλίας και Ελλάδας, που αφορά την επαναπροώθηση με συνοπτικές διαδικασίες, το 2009, 25 ενηλίκων και 10 ανηλίκων οι οποίοι ισχυρίζονται ότι η επαναπροώθηση συνιστά παράβαση του δικαιώματός τους στη ζωή και την προστασία από βασανιστήρια ή κακομεταχείριση, καθώς και του δικαιώματος πραγματικής προσφυγής. Ο Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, Nils Muižnieks, και ο Ειδικός Εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Μεταναστών, FrançoisCrépeau, προέτρεψαν αμφότεροι την Ιταλία να μην προβαίνει σε επαναπροωθήσεις με συνοπτικές διαδικασίες στην Ελλάδα.
Η Human Rights Watch συνέστησε ορισμένες αλλαγές στις διαδικασίες που ακολουθεί η Ιταλία, μεταξύ άλλων:
- Να προχωρήσει άμεσα στην αναστολή των επαναπροωθήσεων με συνοπτικές διαδικασίες στην Ελλάδα·
- Να επιτρέπει σε όσους καταφθάνουν στην Ιταλία και διατείνονται ότι είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι, ανεξαιρέτως, να παραμένουν και να τυγχάνουν της ειδικής προστασίας που κατοχυρώνεται από το ιταλικό δίκαιο, εν αναμονή της ενδεδειγμένης διεξαγωγής διαδικασίας προσδιορισμού της ηλικίας·
- Να προβαίνει σε κατάλληλους ελέγχους των ενηλίκων ώστε να εντοπίζονται όσοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι και όσοι επιθυμούν να καταθέσουν αίτημα ασύλου ή κατ’ άλλο τρόπο χρήζουν προστασίας·
- Να παράσχει στις εξουσιοδοτημένες μη κυβερνητικές οργανώσεις πλήρη πρόσβαση σε όλους τους αφιχθέντες ούτως ώστε να μπορούν να τους παρέχουν νομική συνδρομή και ανθρωπιστική βοήθεια·
- Να παράσχει στις ακτοπλοϊκές εταιρείες σαφείς κατευθυντήριες γραμμές προς τους πλοιάρχους σχετικά με την ανθρώπινη και ασφαλή μεταχείριση των λαθρεπιβατών που εντοπίζονται σε πλοία, καθώς και κατά την επιστροφή τους στην Ελλάδα.
