In Antwerpen evalueren overheden, diamantsector en ngo’s deze week het Kimberley-proces, dat de handel in ‘conflictdiamanten’ een halt moest toeroepen. Bedrijven en overheden moeten veel meer doen om de mensenrechten te waarborgen. België kan een belangrijke rol spelen.
Deze week vindt in Antwerpen een ontmoeting plaats tussen overheden, de diamantindustrie en een aantal niet-gouvernementele organisaties. Samen maken ze de balans op van het zogeheten Kimberley-proces. Dat certificeringsproces werd bijna twee decennia geleden in het leven geroepen om een eind te maken aan de handel in ‘bloeddiamanten’. Het Kimberley-proces is echter een maat voor niets gebleken.
De Europese Unie - momenteel voorzitter van het Kimberley-proces - moet een lans breken voor een betere bescherming van de mensenrechten door de hele productieketen heen, en dat begint al bij de diamantwinning. België kan hierin als wereldwijde draaischijf van de diamanthandel en EU-lidstaat een sleutelrol spelen.
Ver weg van Antwerpen zijn dorpelingen in Zimbabwe onlangs hardhandig aangepakt door de politie en het leger. De reden? Ze protesteerden omdat overheidsbedrijven aan de haal zouden gaan met de miljardenwinst uit de lokale diamantmijnen, terwijl hun eigen gemeenschap met lege handen achterblijft.
Mensenrechtenschendingen zijn van oudsher schering en inslag in de diamantmijnen van Zimbabwe. Toen het leger in 2008 de controle over de mijnen overnam, vielen er meer dan 200 doden en werden kinderen en volwassenen ingezet als dwangarbeiders. In april hebben plaatselijke organisaties gemeld dat bewakers de mijnwerkers in de boeien sloegen en daarna de honden op hen loslieten.
Overheid
Toch worden diamanten uit Zimbabwe, ondanks het Kimberly-proces, legaal uitgevoerd naar de internationale markt. Diamanten die - in Zimbabwe of waar dan ook - gewonnen zijn met behulp van geweld tegen de bevolking, komen nog altijd probleemloos op de wereldwijde diamantmarkt terecht. Het Kimberley-proces focust op de indamming van geweld door gewapende groeperingen, maar verliest daarbij het misbruik gepleegd door de overheidsactoren uit het oog.
Daarnaast bestaat er geen onafhankelijk controlesysteem waarmee kan worden nagegaan of alle nodige douanecontroles effectief worden uitgevoerd. En ten slotte geldt het Kimberley-proces enkel voor ruwe diamanten. Zo ontsnappen stenen die volledig of deels versneden en geslepen zijn aan de aandacht van het samenwerkingsverband.
Dat moet veranderen. Op de ‘tussentijdse’ bijeenkomst van het Kimberley-proces deze week in Antwerpen moeten de deelnemers ijveren voor een betere bescherming van de mensenrechten in de diamantproductieketen, onder meer door de definitie van conflictdiamanten uit te breiden.
Juwelenproducenten
De internationale normen stellen dat ondernemingen ‘due diligence’-waarborgen moeten inbouwen om het respect voor de mensenrechten in hun hele productieketen te garanderen. Helaas houden veel juwelenproducenten zich niet aan deze normen. Onlangs heeft Human Rights Watch de inkooppraktijken van 13 toonaangevende juwelen- en horlogemerken onder de loep genomen. Samen zijn die goed voor een omzet van ruim 25 miljard euro. Uit dat onderzoek bleek dat veel ondernemingen het Kimberley-proces inroepen als bewijs dat hun diamanten ‘verantwoord gewonnen’ zijn, maar zelf weinig ondernemen om gevallen van dwangarbeid of andere risico’s voor de mensenrechten in hun productieketen te identificeren.
Ondernemingen en overheden moeten veel meer doen om de naleving van de mensenrechten te waarborgen. Het Kimberley-proces hoort een ruimere definitie van het begrip ‘conflictdiamanten’ toe te passen om misbruik, zoals onlangs in Marange, tegen te gaan. Daarnaast moet er een onafhankelijk monitoringsysteem komen dat strenge controles garandeert. Ook de diamantindustrie, en niet alleen in Antwerpen, moet haar verantwoordelijkheid nemen en in de hele productieketen mensenrechtenwaarborgen inbouwen. Zo kunnen ze uitsluiten dat ze bijdragen aan mensenrechtenschendingen in Marange, of waar ook ter wereld.
Door Juliane Kippenberg, expert kinderrechten bij Human Rights Watch en coauteur van ‘The Hidden Cost of Jewelry’, een rapport over de juwelenproductieketens (februari 2018). Twitter @KippenbergJ
