- Azerbaycanlı yetkililer, Azerbaycan'ın Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı COP29'a ev sahipliği yapmasına birkaç ay kala, aktivistleri, gazetecileri ve insan hakları savunucularını siyasi amaçlı uydurma suç isnatlarıyla yargılıyor ve hapse atıyor.
- Sivil toplum kuruluşlarına yönelik son derece yasakçı mevzuatı keyfi bir şekilde uygulayan hükümet, bu kuruluşların tescil edilmesini, fon kaynaklarına erişimini veya yasal olarak faaliyet gösterme imkanlarını sınırlandırıyor. Çalışmalarını tescilsiz olarak sürdüren gruplar, bunu yasallığın sınırlarında ve büyük kişisel riskler alarak yapıyorlar.
- Azerbaycan haksız yere hapsettiği kişileri derhal ve koşulsuz olarak serbest bırakmalı ve baskılara son vermelidir; BM ve iklim konferansına katılan ülkeler, iklim konusunda iddialı adımların, ancak gelişmiş ve bağımsız bir sivil toplum sayesinde atılabileceğini vurgulamalıdır.
(New York, 8 Ekim 2024) – İnsan Hakları İzleme Örgütü ve Freedom Now bugün yayınladıkları ortak bir raporda Azerbaycan'ın hükümeti eleştirenlere, bağımsız gruplara ve medyaya karşı acımasız bir saldırı yürüttüğünü belirtti. Baskılar, Azerbaycan'ın 11 Kasım 2024'te Bakü'de başlayacak olan Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı COP29'a ev sahipliği yapmasına birkaç ay kala daha da yoğunlaştı.
"‘Göze Çarpmamaya Çalışıyoruz': Azerbaycan'da Muhaliflere ve Sivil Topluma Yönelik Giderek Artan Baskılar” başlıklı 74 sayfalık rapor, hükümetin sivil toplumu ortadan kaldırmaya ve muhalifleri susturmaya yönelik yoğun çabalarını belgeliyor. Yetkililer düzinelerce insanı siyasi saikli, uydurma suçlamalarla gözaltına aldı veya tutukladı. Ayrıca bağımsız grupları ve medyayı hukukun sınırlarına iten, zorlayan baskıcı yasaları keyfi olarak uygulayarak, onları misilleme niteliğindeki ceza kovuşturmalarına karşı daha da savunmasız kılıyorlar. İnsan Hakları İzleme Örgütü ile Freedom Now, 33 önemli ceza kovuşturması, gözaltı veya tutuklama ve taciz vakasını belgeledi. Azerbaycanlı yetkililerin sivil toplum kuruluşlarını (STK) düzenleyen yasaları kasıtlı olarak kötüye kullanarak belirli grupların tescil edilmelerine ve fonlanmalarına engel olduklarını, böylece bu gruplarla bağlantılı kişilerin ceza kovuşturmalarına uğramaları için zemin oluşturulduğu tespit edildi.
İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya Direktörü Giorgi Gogia, “Azerbaycan hükümetinin sivil özgürlükleri yok sayması, bağımsız grupları ve eleştirel medyayı yok olma noktasına itiyor," dedi. Gogia, “COP29 arifesinde hükümetin vermesi gereken görüntü bu olmamalı. Hükümetin itibar kazanması için hala çok geç değil; bunun için yapması gereken hemen harekete geçerek, hapisteki muhalifleri derhal serbest bırakmak ve sivil topluma düzmece suçlamalar yöneltmeyi durdurmak," şeklinde konuştu.
İnsan Hakları İzleme Örgütü ile Freedom Now, Azerbeycan'da 40'tan fazla avukat, tutuklu yakını, sivil toplum kuruluşu çalışanı ve yöneticisiyle görüştü; ayrıca Azerbaycan'daki STK'larla ilgili mevzuatı, belirli ceza davalarıyla ilgili hukuki dokümanları, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarını ve diğer belgeleri incelediler.
Yetkililer Azerbaycan'da az sayıda kalmış üç bağımsız çevrimiçi haber platformunu agresif bir şekilde hedef aldı ki bunların başında Abzas Media ile Toplum TV de geliyor. Bu 3 platformda görevli medya çalışanlarından en az 12'si ve diğer bazı bağlantılı kişiler tutuklandı ve haklarında kovuşturma başlatıldı. Abzas Media ve Toplum TV'nin ofisleri yetkililer tarafından aranıp mühürlendi ve ekipmanlarına el kondu. Ayrıca bu iki platformun sosyal medya hesapları da hacklendi ve web sitelerine engelleme getirildi. Bunların dışında, başka medya kuruluşlarında çalışan bazı muhabirler, tescilli olmayan bazı grupların yöneticileri, sendika aktivistleri ve hükümet politikalarını eleştirme ya da protesto etme cesaretini gösteren başka kişiler de tutuklandı.
Tutuklanan ve hapiste bulunanlar arasında, deneyimli insan hakları savunucusu Anar Mammadli de bulunuyor. Mammadli, tutuklanmadan bir kaç hafta evvel, COP29 öncesinde Azerbaycan'da sivil özgürlükleri ve çevresel adaleti savunmayı amaçlayan bir iklim adaleti inisiyatifi kurmuştu. Kendisine uydurma bir kaçakçılık suçu isnat edilen Mammadli, yargılanmayı bekliyor.
Petrol ve gaz sektöründe gelir şeffaflığı konusunda çalışan, ünlü ekonomist ve yolsuzlukla mücadele aktivisti Gubad İbadoğlu Temmuz 2023'te yetkililer tarafından tutuklandı. İbadoğlu halen ev hapsinde tutuluyor, kalpazanlık ve radikallik gibi düzmece suçlamalarla yargılanmayı bekliyor. İbadoğlu hüküm giymesi halinde 17 yıla kadar hapis cezası alabilir.
İnsan Hakları İzleme Örgütü ile Freedom Now! Adalet Bakanlığı'nın yasa hükümlerini seçici bir şekilde uyguladığını ya da yasaları tümüyle yok sayarak, belirli grupların tescilini engellediğini, fonlara erişimlerini veya yasal olarak faaliyet gösterme imkanlarını kısıtladığını tespit etti. Bazı gruplar ve medya kuruluşları kapanmak zorunda kalırken, diğerleri meşru çalışmalarını sürdürmek için büyük kişisel riskler almak zorunda kaldı ve yasallığın sınırlarına itildi. Raporda belgelenen 33 vakanın 20'sinde kişiler ülkeye yasadışı para sokmakla suçlandı. Bazıları ayrıca yasadışı girişimcilik, kara para aklama, belgede sahtecilik ve vergi kaçakçılığı gibi bir dizi başka suçlamayla da karşı karşıya kalmış durumda.
Mevzuat, bağımsız olarak faaliyet göstermeyi neredeyse imkânsız kılıyor, bunu yapmaya çalışanları da kovuşturmaya uğrama riskine karşı korumasız bırakıyor. Her iki kurum da, meşru faaliyetlerini böyle bir bağlamda yürütümeye çalışan aktivistlerin yargılandığı çoğu davanın, yetkililer tarafından misilleme yapmak kastıyla açıldığının açıkça belli olduğunu belirtiyor.
Uluslararası hukuk uyarınca Azerbaycan hükümeti ifade, toplanma ve örgütlenme özgürlüğü haklarını korumakla yükümlüdür. Bu haklar, ortak çıkarlar doğrultusunda kolektif olarak hareket etmek amacıyla tüzel bir kişilik oluşturabilmeyi de içerir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Azerbaycan hükümetinin bağımsız STK'ları tescil etmeyerek örgütlenme özgürlüğü hakkını ihlal ettiğine dair çok sayıda kararı vardır. Bu davalardan en az birinde mahkeme, yetkililerin başvurucuların haklarını kısıtlarken, bunların insan hakları alanındaki faaliyetleri nedeniyle cezalandırılması gibi “gizli bir amaçla” hareket ettği tespitinde bulunmuştur.
Her iki kuruluşa göre de hükümet, bağımsız grupların meşru faaliyetlerini herhangi bir müdahaleye maruz kalmadan yürütebilmelerini derhal sağlamalı, en başta da bağımsız gruplar ve medyayı düzenleyen baskıcı yasaları yürürlükten kaldırmalıdır. Hükümet ayrıca siyasi saiklerle cezaevinde tutulan herkesi derhal ve koşulsuz olarak serbest bırakmalıdır.
COP29 yaklaşırken, üye devletler ve Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC) sekretaryası, Azerbaycanlı yetkililere iklim konusunda iddialı adımların atılması için güçlü ve bağımsız bir sivil toplumun varlığının büyük önem taşıdığını vurgulamalıdır. Tüm birey ve grupların iklim konusunda adım atılması için konferans öncesinde, sırasında ve sonrasında özgürce çağrıda bulunabilmesi ve atılan adımları özgürce sorgulayabilmesi gerektiği ısrarla dile getirilmelidir.
Freedom Now İcra Direktörü Andrea Prasow, “Azerbaycan hükümeti, haksız gözaltılar ve kısıtlayıcı STK mevzuatını bir arada kullanarak sivil toplumu ortadan kaldırmaya çalışıyor,” şeklinde komuştu. Prasow “COP29 öncesi bu kritik dönemde, devletler ve BM yetkilileri Azerbaycan'a acilen keyfi olarak gözaltına alınan aktivistleri derhal ve koşulsuz olarak serbest bırakma ve COP29 ve sonrasında insan haklarını koruma yükümlülüğünü yerine getirme çağrısında bulunmalıdır," dedi.
