Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đánh giá cao cơ hội được đóng góp vào tiến trình chuẩn bị đang được triển khai cho Cuộc Đối thoại Nhân quyền Australia – Việt Nam lần thứ 16 sắp tới, dự kiến sẽ được tổ chức tại Canberra vào tháng Tám năm 2019.
Quan hệ song phương của Australia với Việt Nam đã phát triển đáng kể trong những năm gần đây, từ khi Thỏa thuận Đối tác Toàn diện được ký kết vào năm 2009 sau đó nâng cấp lên thành Đối tác Chiến lược vào năm 2018. Cũng trong thời gian đó, hồ sơ nhân quyền của Việt Nam bị xấu đi từ năm 2017 khi chính quyền bỏ tù thêm nhiều người bất đồng chính kiến với mức án tù dài hơn và thông qua những bộ luật hà khắc mới. Quan hệ gần gũi với Việt Nam đã tạo cho chính phủ Australia cơ hội và trách nhiệm lên tiếng về hồ sơ nhân quyền tồi tệ của Việt Nam, đặc biệt là việc bóp nghẹt một cách có hệ thống các quyền tự do ngôn luận, lập hội, nhóm họp ôn hòa và tự do tôn giáo ở Việt Nam.
Đảng Cộng sản Việt Nam độc chiếm quyền lực thông qua chính phủ, kiểm soát tất cả các tổ chức chính trị xã hội trọng yếu, và trừng phạt những người dám phê phán hay thách thức vị trí cầm quyền của mình. Các quyền dân sự và chính trị cơ bản, trong đó có quyền tự do ngôn luận, lập hội và nhóm họp ôn hòa bị hạn chế nghiêm trọng. Truyền thông độc lập không hề tồn tại vì chính quyền kiểm soát các đài truyền hình, phát thanh, báo chí và các ấn phẩm khác. Chính quyền Việt Nam cấm việc thành lập các tổ chức nhân quyền, hội đoàn chính trị và công đoàn độc lập với chính phủ. Công an thường xuyên sử dụng vũ lực quá mức để giải tán các cuộc biểu tình ôn hòa nếu phê phán chính quyền. Các nhà hoạt động lên tiếng chất vấn các chính sách hay các dự án của chính phủ, hoặc tìm cách bảo vệ các nguồn lực địa phương hoặc đất đai, phải đối mặt với nguy cơ bị sách nhiễu hàng ngày và theo dõi gắt gao, bị quản chế tại gia, bị cấm đi lại, bị bắt giữ tùy tiện và thẩm vấn thô bạo. Côn đồ mặc thường phục, dường như có sự phối hợp của công an, ra tay hành hung các nhà hoạt động mà không bị truy cứu trách nhiệm. Công an bắt các nhà bất đồng chính kiến phải chịu những đợt thẩm vấn kéo dài và ức chế, và giam giữ họ hàng tháng không được liên lạc với người trợ giúp pháp lý. Các tòa án do Đảng Cộng sản điều khiển nhận lệnh phải xử như thế nào trong các vụ án hình sự, và đưa ra các bản án ngày càng nặng đối với các nhà hoạt động bị truy tố theo các tội danh an ninh quốc gia ngụy tạo.
Công an Việt Nam giám sát, sách nhiễu và đôi khi dùng vũ lực đàn áp đối với các nhóm tôn giáo hoạt động bên ngoài hệ thống tôn giáo chính thức do nhà nước kiểm soát. Các chi phái không được công nhận của đạo Cao Đài, Phật giáo Hòa Hảo, các nhà thờ tại gia của đạo Công Giáo và Tin Lành độc lập, các chùa Phật giáo Khmer Krom và Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất không ngừng bị theo dõi, sách nhiễu và đe dọa. Tín đồ của các nhóm tôn giáo độc lập phải đối mặt với nguy cơ bị đấu tố đông người, bị buộc từ bỏ đạo, giam giữ, thẩm vấn, tra tấn và bỏ tù.
Bộ luật an ninh mạng đầy vấn đề của Việt Nam bắt đầu có hiệu lực từ tháng Giêng năm 2019, bất chấp sự chỉ trích rộng rãi cả trong và ngoài nước. Theo bộ luật mới này, các nhà cung cấp dịch vụ phải gỡ bỏ các nội dung khiến nhà cầm quyền khó chịu trong vòng 24 tiếng từ khi nhận được yêu cầu, xiết chặt hơn việc kiểm soát khả năng tiếp cận thông tin của người dân vốn đã ngặt nghèo. Các công ty internet cũng buộc phải lưu trữ dữ liệu trong nước, xác thực thông tin người sử dụng, và cung cấp thông tin về người sử dụng cho nhà cầm quyền mà không cần có lệnh của tòa án – tất các các quy định đó đe dọa quyền riêng tư và có thể tạo điều kiện cho việc đàn áp mạnh hơn nữa những người bất đồng chính kiến hoặc các nhà hoạt động.
Chính quyền Việt Nam thường xuyên phớt lờ những lời kêu gọi từ trong nước và quốc tế, và thể hiện rằng họ không mấy quan tâm đến việc cải thiện hồ sơ nhân quyền. Những tiến bộ nhỏ nhoi từng đạt được vào mấy năm trước, phần nào do sức ép của Hoa Kỳ liên quan tới cuộc đàm phán về Hiệp định Đối tác Thương mại Xuyên Thái Bình Dương, đã bị mai một khi chính quyền Trump không coi bảo vệ nhân quyền là một việc cần ưu tiên. Với khoảng trống đó, việc Australia lên tiếng về các vi phạm nhân quyền ở Việt Nam và gây sức ép để chính quyền nước này chấm dứt các hành vi vi phạm càng trở nên quan trọng hơn.
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền khuyến nghị Australia nên tập trung vào bốn lĩnh vực cần ưu tiên: 1) những người đang bị giam giữ vì lý do chính trị; 2) tình trạng đàn áp các quyền tự do ngôn luận, nhóm họp, lập hội và đi lại; 3) tình trạng đàn áp quyền tự do thông tin; và 4) tình trạng đàn áp quyền tự do tôn giáo.
1. Những người đang thụ án tù hoặc bị tạm giam vì lý do chính trị
Tính đến tháng Sáu năm 2019, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền ghi nhận có ít nhất 133 người đang bị giam, giữ vì thực hành các quyền tự do cơ bản. Trong năm tháng đầu năm 2019, chính quyền kết án ít nhất là tám người vì phê phán chính quyền hoặc tham gia các tổ chức tôn giáo không được phê duyệt, và xử họ từ hai đến mười năm tù giam. Công an cũng bắt ít nhất 15 người khác với các lý do liên quan tới chính trị.
Việt Nam thường sử dụng các điều luật có ngôn ngữ mơ hồ và có thể diễn giải tùy tiện trong bộ luật hình sự để xử tù các nhà hoạt động về chính trị và tôn giáo. Các điều luật đó bao gồm “hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân” (điều 109); “phá hoại khối đoàn kết dân tộc” (điều 116); “làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam” (điều 117), và “phá rối an ninh” (điều 118). Việt Nam cũng sử dụng các điều khoản khác trong bộ luật hình sự để đối phó với những người vận động nhân quyền, trong đó có “lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân” (điều 331) và “gây rối trật tự công cộng” (điều 318).
Bộ luật Tố tụng Hình sự Việt Nam có quy định rằng viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao có thể quyết định tạm giam nghi can phạm các tội về an ninh quốc gia cho đến khi kết thúc điều tra (điều 173, khoản 5), và có thể không cho can phạm tiếp xúc với người bào chữa cho đến khi kết thúc điều tra (điều 74). Trên thực tế, điều này có nghĩa là những người bị tình nghi phạm các tội về an ninh quốc gia có thể, và đã bị công an giam, giữ mà không được tiếp xúc với luật sư với thời hạn tùy ý nhà cầm quyền . Ông Lê Đình Lượng, một nhà hoạt động vì môi trường, bị bắt từ tháng Bảy năm 2017 và bị cáo buộc về tội “hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân.” Ông bị cấm không cho tiếp xúc với luật sư từ lúc đó cho tới tận tháng Bảy năm 2018, và một tháng sau đó thì bị kết án 20 năm tù trong một phiên tòa không công bằng.
Khuyến nghị
Australia cần, cả khi họp riêng và công khai, kêu gọi chính quyền Việt Nam:
- Ngay lập tức phóng thích toàn bộ những người đang bị giam, giữ vì lý do chính trị, bao gồm những người bị tù hoặc tạm giam vì đã thực thi các quyền tự do ngôn luận, nhóm họp, đi lại, lập hội tôn giáo hoặc chính trị, và chấm dứt bắt bớ, giam giữ những người khác vì các hành vi nói trên.
- Hủy bỏ hay sửa đổi các điều luật hình sự số 109, 116, 117, 118 và 331 để bộ luật hình sự phù hợp với nghĩa vụ của Việt Nam với Công ước Quốc tế về Các Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR);
- Hủy bỏ hay sửa đổi các điều 74 và 173 của Bộ luật Tố tụng Hình sự và cho phép tất cả những người bị tạm giam vì bị tình nghi có hành vi vi phạm bất cứ tội gì, kể cả các tội danh về an ninh quốc gia, được lập tức tiếp xúc với nguồn trợ giúp pháp lý ngay khi bị bắt.
Với vai trò là một biện pháp xây dựng lòng tin tức thì, Việt Nam cần cho phép gia đình, chuyên gia tư vấn pháp luật, các nhà quan sát bên ngoài từ Australia và các nhóm nhân quyền và nhân đạo quốc tế được tiếp xúc với những người đang bị tù hoặc tạm giam.
Australia cần kêu gọi phóng thích khẩn cấp những người bị giam, giữ vì lý do chính trị đang gặp vấn đề về sức khỏe để họ có thể nhận được sự chăm sóc y tế đầy đủ. Một số trường hợp khẩn cấp nhất cần phóng thích ngay lập tức gồm có:
- Nhà hoạt động tôn giáo Ngô Hào, 71 tuổi, đã bị Tòa án Nhân dân tỉnh Phú Yên xử có tội hồi tháng Chín năm 2013 với tội danh lật đổ theo điều 79 của bộ luật hình sự năm 1999 và kết án 15 năm tù giam. Nhà cầm quyền kết tội ông tiến hành “hoạt động nhằm thay đổi chế độ chính trị với hệ thống đa nguyên đa đảng, đồng thời vận động cho tự do tôn giáo ở Việt Nam.” Được biết hiện sức khỏe ông Ngô Hào rất kém, mắc các bệnh như cao huyết áp, loét dạ dày và cholesterol cao. Trong lần thăm nuôi vào tháng Giêng năm 2019 ở trại giam An Điềm tỉnh Quảng Nam, gia đình được biết ông đã bị một cơn đột quỵ. Một bên mắt ông không còn nhìn thấy gì, và thị lực của mắt còn lại đang giảm sút nhanh.
- Nhà vận động dân chủ và cựu tù nhân chính trị Nguyễn Trung Tôn, 47 tuổi, bị Tòa án Nhân dân Thành phố Hà Nội xử có tội lật đổ theo điều 79 của bộ luật hình sự năm 1999 và kết án 12 năm tù giam vào tháng Tư năm 2018. Ông bị cáo buộc là thành viên của Hội Anh em Dân chủ, một nhóm do nhà hoạt động nổi tiếng Nguyễn Văn Đài thành lập để vận động cho các quyền chính trị và dân sự cơ bản. Nguyễn Trung Tôn bị thương nặng ở đầu gối, hậu quả của việc bị côn đồ được chính quyền bảo trợ bắt cóc và đánh đập dã man hồi tháng Hai năm 2017. Trước đó ông đã phải thụ án hai năm tù từ 2011 đến 2013 vì phê phán chính quyền.
- Nhà hoạt động quyền lợi đất đai và cựu tù nhân chính trị Nguyễn Văn Túc, 54 tuổi, bị Tòa án Nhân dân Tỉnh Thái Bình xử tội lật đổ theo điều 79 của bộ luật hình sự năm 1999 và kết án 13 năm tù giam vào tháng Tư năm 2018. Ông bị cáo buộc là thành viên của Hội Anh em Dân chủ, một nhóm do nhà hoạt động nổi tiếng Nguyễn Văn Đài thành lập để vận động cho các quyền chính trị và dân sự cơ bản. Trước đó ông Nguyễn Văn Túc đã phải thụ án bốn năm tù từ 2008 đến 2012 vì phê phán chính quyền. Được biết sức khỏe ông rất yếu, bị mắc nhiều bệnh như bệnh tim và viêm giác mạc khiến mắt bị tấy đỏ.
Các nhà hoạt động khác được biết cũng đang gặp các vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe gồm có Trần Thị Xuân, Trương Minh Đức, Hoàng Đức Bình, Phan Văn Thu và Đoàn Đình Nam. Tình trạng sức khỏe bất ổn của họ càng làm tăng thêm tính cấp thiết của việc Australia cần kêu gọi Việt Nam phóng thích ngay lập tức những tù nhân đang bị giam giữ một cách phi lý nói trên.
Nhà hoạt động dân chủ quốc tịch Úc Châu Văn Khảm đã bị tạm giữ ở Việt Nam từ tháng Giêng năm 2019, và bị thẩm vấn vì tình nghi phạm tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền theo điều 109 của bộ luật hình sự Việt Nam 2015. Australia cần vận động mạnh mẽ, cả công khai lẫn trong những cuộc họp riêng, để ông được phóng thích ngay lập tức.
2. Tình trạng đàn áp các quyền tự do ngôn luận, lập hội, nhóm họp và đi lại
Việt Nam tiếp tục ngăn cấm việc thành lập và hoạt động của các công đoàn và tổ chức nhân quyền độc lập và đảng phái chính trị. Các nhà tổ chức công đoàn độc lập phải đối mặt với nạn sách nhiễu, đe dọa và trả thù. Nhà cầm quyền xử tội và kết án các nhà hoạt động vì quyền lợi người lao động Hoàng Đức Bình mức án 14 năm tù vào tháng Hai và Trương Minh Đức mức án 12 năm tù vào tháng Tư năm 2018.
Các tòa án do Đảng Cộng sản chỉ đạo trừng phạt nặng nề những người bị kết tội có liên quan tới các nhóm hay đảng phái chính trị bị Đảng Cộng sản Việt Nam coi là mối nguy với địa vị độc tôn quyền lực của mình. Trong năm 2018, bảy thành viên của một nhóm tự gọi là Hội Anh em Dân chủ - đã bị kết án từ 7 đến 13 năm tù giam. Năm người khác bị xử có tội vì bị cho là tham gia Liên minh Dân tộc Việt Nam Tự quyết, một nhóm chính trị độc lập, và bị kết án từ 8 đến 15 năm tù.
Nhà cầm quyền quy định các cuộc tụ tập đông người phải xin phép trước và thường xuyên từ chối cấp phép cho các cuộc mít tinh, tuần hành hay biểu tình bị coi là không hợp ý về chính trị. Tháng Sáu năm 2018, nhiều người cho biết đã bị sách nhiễu, bắt giữ và đánh đập vì tham gia các cuộc biểu tình trên khắp đất nước để phản đối dự thảo luật về các đặc khu kinh tế và về luật an ninh mạng. Tính đến tháng Ba năm 2019, nhà cầm quyền đã đưa ít nhất là 142 người biểu tình ra tòa về hành vi phá rối trật tự công cộng và kết tội nhiều người với các bản án tù giam.
Việc hành hung thân thể nhằm vào các blogger và các nhà vận động nhân quyền vẫn tiếp tục xảy ra thường xuyên. Các nhà hoạt động và blogger bị hành hung dưới tay của các nhân viên công quyền hoặc côn đồ có liên quan tới chính quyền, mà những kẻ thủ ác không bị trừng phạt về các hành vi này. Tháng Giêng năm 2019, nhiều người lạ mặt bắt cóc nhà vận động chống tham nhũng Hà Văn Nam và đưa ông vào một chiếc xe van rồi trùm đầu và đánh ông liên tiếp, cuối cùng bỏ ông xuống bên ngoài một bệnh viện. Hà Văn Nam bị gẫy hai xương sườn và nhiều vết bầm dập. Ngay trước khi bị bắt cóc, Hà Văn Nam đang phát hình livestream trực tiếp trên Facebook và ghi được biển số chiếc xe van đó, nhưng theo thông tin được biết thì công an chưa tiến hành điều tra và chưa có ai phải chịu trách nhiệm về vụ hành hung. Tháng Ba, công an bắt Hà Văn Nam vì cho rằng anh đã tham gia các hoạt động bất tuân dân sự để phản đối việc đặt một trạm thu phí ở tỉnh Bắc Ninh vào tháng Mười hai năm 2018, và cáo buộc anh tội “gây rối trật tự công cộng.”
Trong số các vụ hành hung vô cớ khác, dường như cũng vì động cơ chính trị, có một vụ vào tháng Tư năm 2019, khi Linh mục Nguyễn Quang Hoa làm lễ ở một ngôi làng thuộc tỉnh Kon Tum mà không được chính quyền cho phép, và trên đường về nhà, ông bị một nhóm người lạ mặt tấn công và đánh đập. Cũng trong tháng Tư, nhà hoạt động Công Giáo Nguyễn Văn Diệu Linh bị người lạ tấn công ở Thành phố Hồ Chí Minh.
Chính quyền áp dụng những biện pháp cản trở việc đi lại trong nước nhằm ngăn cản các blogger và các nhà hoạt động không cho tham dự các sự kiện công cộng như biểu tình bảo vệ môi trường, hội luận nhân quyền hoặc tham dự các phiên tòa xử các nhà hoạt động bè bạn. Tháng Ba năm 2019, các nhân viên an ninh ngăn cản một số văn nghệ sĩ, trong đó có Đỗ Trung Quân và Bùi Chát, không cho rời khỏi nhà để đi dự một lễ trao giải do Văn Việt – một nhóm văn chương thành lập và hoạt động không có sự phê chuẩn của chính quyền, tổ chức. Cũng trong tháng Ba, các nhân viên an ninh cản trở các tín đồ Phật Giáo Hòa Hảo độc lập không cho dự một buổi lễ ở tỉnh An Giang. Tháng Năm, nhân viên an ninh ngăn cản cựu tù nhân chính trị Lê Công Định và nhà hoạt động tôn giáo Cao Đài Hứa Phi không cho rời nhà để đi gặp các nhà ngoại giao Hoa Kỳ trước khi diễn ra Đối thoại Nhân quyền Việt Nam – Hoa Kỳ lần thứ 23. Trong tháng Năm, 44 blogger và nhà hoạt động đã ký một bản tuyên bố công khai lên án việc vi phạm quyền tự do đi lại.
Công an cũng cản trở những người vận động nhân quyền không cho ra nước ngoài, đôi khi nêu những lý do mơ hồ về an ninh quốc gia. Tháng Tám năm 2018, công an từ chối không cấp hộ chiếu cho cựu tù nhân chính trị Lê Công Định mà không giải thích lý do. Tháng Chín, công an câu lưu Tiến sĩ Nguyễn Quang A trong nhiều giờ để ngăn cản ông đi Úc. Theo lời ông, đây là lần thứ 18 ông bị công an câu lưu tính từ tháng Ba năm 2016. Tháng Ba năm 2019, công an cấm không cho vợ của tù nhân chính trị Nguyễn Bắc Truyển, bà Bùi Kim Phượng, rời Việt Nam để đi Singapore.
Khuyến nghị
Australia cần, cả khi họp riêng và công khai, kêu gọi chính quyền Việt Nam:
- Ngay lập tức công nhận các công đoàn độc lập và phê chuẩn Công ước ILO số 87 (Tự do Lập hội và Bảo vệ Quyền được lập hội).
- Chấm dứt ngay lập tức nạn côn đồ được chính quyền bảo trợ hoặc dung túng.
- Ngay lập tức chấm dứt việc cản trở đi lại của các blogger và các nhà hoạt động nhân quyền cả ở trong nước, và khi xuất, nhập cảnh.
- Điều chỉnh các quy định pháp luật về việc tụ tập nơi công cộng và biểu tình cho phù hợp với các quyền tự do nhóm họp và lập hội nêu trong điều 21 và 22 của công ước ICCPR.
- Giải quyết các khiếu kiện về đất đai và tham nhũng của quan chức địa phương mà không dùng đến bạo lực quá mức cần thiết hay vi phạm nhân quyền, bằng cách tăng cường hệ thống pháp luật và tính độc lập của ngành tư pháp và cung cấp các dịch vụ pháp lý đến tận người dân nghèo ở các vùng nông thôn.
- Cho cá nhân người dân có quyền tự do và ôn hòa lập hội với những người khác có cùng quan điểm, dù những quan điểm của họ có đi ngược lại với các quan điểm chính trị và tư tưởng được Đảng và nhà nước thông qua.
3. Tình trạng đàn áp quyền tự do thông tin
Chính quyền Việt Nam tiếp tục cấm mọi hoạt động của các kênh truyền thông độc lập về chính trị, và kiểm soát chặt chẽ các kênh truyền thanh, truyền hình và ấn phẩm. Có sẵn các tội danh hình sự để áp dụng cho những ai phát tán các tài liệu bị coi là chống chính quyền, gây hại tới an ninh quốc gia, tiết lộ bí mật quốc gia hay tuyên truyền các ý tưởng “phản động.” Nhà cầm quyền chặn đường truy cập các trang mạng nhạy cảm về chính trị và thường xuyên tìm cách đóng các blog, hay yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ internet gỡ bỏ các nội dung hoặc tài khoản mạng xã hội mà chính quyền tùy tiện cho là không chấp nhận được về chính trị.
Tháng Giêng năm 2019, bộ luật an ninh mạng đầy vấn đề của Việt Nam bắt đầu có hiệu lực. Bộ luật quá mơ hồ và lỏng lẻo này trao cho nhà cầm quyền khả năng tùy tiện phán quyết khi nào thì các hành vi ngôn luận có thể bị kiểm duyệt vì “vi phạm pháp luật.” Các nhà cung cấp dịch vụ phải gỡ bỏ các nội dung vi phạm trong vòng 24 tiếng từ khi nhận được yêu cầu của các cơ quan chính quyền. Các công ty internet cũng bị yêu cầu phải lưu trữ dữ liệu trong nước, xác thực thông tin người sử dụng, và cung cấp thông tin về người sử dụng cho nhà cầm quyền khi được yêu cầu, mà không cần có lệnh của tòa án – tất các các quy định đó đe dọa quyền riêng tư và có thể tạo điều kiện cho việc đàn áp mạnh hơn nữa các hành vi bất đồng chính kiến hoặc vận động trên mạng.
Trong sáu tháng đầu năm 2019, được biết chính quyền đã câu lưu, tạm giữ ít nhất năm người sử dụng Facebook vì các hành vi trên mạng, và ra quyết định phạt bốn người khác vì nói xấu lãnh đạo địa phương trên Facebook. Tháng Năm, Tòa án Nhân dân Tỉnh Đồng Nai xử Vũ Thị Dung và Nguyễn Thị Ngọc Sương lần lượt là sáu năm và năm năm tù. Hai người bị kết tội đã đọc và nghe các tư liệu trên Facebook không được chính quyền phê duyệt và phân phát tờ rơi kêu gọi mọi người biểu tình chống Trung Quốc và phản đối sự đàn áp của chính quyền. Họ bị cáo buộc tội “làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam” theo điều 117 bộ luật hình sự. Tháng Sáu, Tòa án Nhân dân tỉnh Bến Tre xử ông Nguyễn Ngọc Ánh sáu năm tù vì các bài đăng trên Facebook cá nhân.
Tháng Năm, Reuters đưa tin rằng trong khoảng thời gian từ tháng Bảy đến tháng Mười hai năm 2018, Facebook đã “chặn đường truy cập tới 1.553 bài đăng và ba tài khoản từ Việt Nam, so với chỉ có 265 lần ngăn chặn như thế trong sáu tháng đầu năm 2018.”
Khuyến nghị
Australia cần, cả khi họp riêng và công khai, kêu gọi chính quyền Việt Nam:
- Xây dựng luật truyền thông cho phù hợp với điều 19 của công ước ICCPR.
- Cho phép xuất bản các tờ báo và tạp chí tư nhân, độc lập và không bị kiểm duyệt.
- Gỡ bỏ mọi hạn chế về sử dụng Internet, như chặn lọc, theo dõi, và trả tự do cho những người bị tù hoặc tạm giam vì đã phát tán quan điểm của mình trên mạng Internet một cách ôn hòa.
- Sửa đổi Luật An ninh mạng cho phù hợp với các tiêu chuẩn về nhân quyền quốc tế, trong đó có ICCPR.
4. Tình trạng đàn áp quyền tự do thực hành tôn giáo
Chính quyền Việt Nam hạn chế các hoạt động thực hành tôn giáo bằng các quy phạm pháp luật, các quy định về đăng ký, sách nhiễu và theo dõi. Các tổ chức tôn giáo bị quy định phải được sự phê chuẩn và đăng ký với chính quyền, đồng thời phải hoạt động dưới các ban trị sự do nhà nước quản lý. Chính quyền cho phép nhiều nhà thờ, chùa chiền trong hệ thống kiểm soát của nhà nước được tổ chức thờ phượng, cúng lễ, nhưng vẫn cấm các hoạt động tôn giáo mà họ tùy tiện cho là đi ngược với “lợi ích quốc gia,” “trật tự xã hội” hay “khối đại đoàn kết dân tộc.”
Công an Việt Nam giám sát, sách nhiễu và đôi khi đàn áp mạnh tay đối với các nhóm tôn giáo hoạt động bên ngoài hệ thống tôn giáo chính thức do nhà nước kiểm soát. Các chi phái không được công nhận của đạo Cao Đài, Phật giáo Hòa Hảo, các nhà thờ tại gia của đạo Tin Lành và Công Giáo độc lập, các chùa Phật giáo Khmer Krom và Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất liên tục bị theo dõi, sách nhiễu và đe dọa. Tín đồ của các nhóm tôn giáo độc lập phải đối mặt với nguy cơ bị đấu tố đông người, ép buộc từ bỏ đạo, giam giữ, thẩm vấn, tra tấn và bỏ tù.
Tháng Tư năm 2019, công an tỉnh Điện Biên đưa tin họ đã vận động thành công được “163 hộ gia đình với 1006 người từ bỏ tà đạo ‘Giê Sùa.’”
Tháng Năm năm 2019, Ủy hội Tự do Tôn giáo Thế giới của Hoa Kỳ công bố bản phúc trình trong đó Việt Nam được xếp vào Bậc 1 là một Quốc gia Cần Quan tâm Đặc biệt.
Những người Thượng ở Tây Nguyên bị theo dõi liên tục và chịu nhiều hình thức đe dọa, đấu tố đông người, bắt giữ tùy tiện và ngược đãi khi bị lực lượng an ninh giam giữ. Trong lúc bị bắt giữ, họ bị chính quyền chất vấn về các hoạt động tôn giáo và chính trị, và có kế hoạch trốn khỏi Việt Nam hay không. Tháng Ba năm 2019, Tòa án Nhân dân Tỉnh Gia Lai kết án Ksor Kuk về tội theo đạo “Tin Lành Đề Ga” với bản án 10 năm tù. Trước đây, Ksor Kuk đã từng phải thụ án sáu năm tù, từ năm 2005 đến năm 2011 cũng với tội danh nêu trên.
Báo chí chính thống của Việt Nam nêu rõ rằng Tin Lành Đề Ga đã bị chính quyền đặt ra ngoài hệ thống tôn giáo thuần túy. Đức tin và các nghi thức hành đạo của đạo này bị ngăn cấm vì bị coi là không mang tính tôn giáo, mà chỉ là “tà đạo.”
Khuyến nghị
Australia cần, cả khi họp riêng và công khai, kêu gọi chính quyền Việt Nam:
- Cho phép tất cả các tổ chức tôn giáo độc lập được tự do tiến hành các hoạt động tôn giáo và tự quản lý. Các cơ sở thờ tự, dòng tu không muốn gia nhập một tổ chức tôn giáo chính thức được thừa nhận với ban trị sự do chính quyền phê chuẩn phải được cho phép hoạt động độc lập.
- Chấm dứt sách nhiễu, ép buộc từ bỏ đức tin, bắt bớ, xét xử, bỏ tù và ngược đãi người dân vì họ là tín đồ của các tôn giáo không vừa ý nhà nước, và phóng thích tất cả những người đang bị giam giữ vì đã ôn hòa thực thi quyền tự do tôn giáo, tín ngưỡng, ngôn luận, nhóm họp và lập hội.
- Chấm dứt mọi đối sách ngăn chặn người Thượng và những công dân Việt Nam khác rời khỏi đất nước và không trừng phạt những người hồi hương.
- Bảo đảm rằng mọi quy phạm pháp luật quốc gia liên quan tới tôn giáo được ban hành sao cho phù hợp với công pháp quốc tế về nhân quyền, trong đó có Công ước ICCPR mà cả Việt Nam và Australia đã tham gia. Sửa đổi mọi điều luật trong nước có nội dung xâm phạm quyền tự do tôn giáo và tín ngưỡng, ngôn luận, lập hội và nhóm họp ôn hòa, trái với ICCPR.
- Cho phép các quan sát viên bên ngoài, bao gồm các cơ quan của Liên Hiệp quốc, các tổ chức phi chính phủ quan tâm tới nhân quyền, và các nhà ngoại giao nước ngoài, được đi lại không bị cản trở hay kèm cặp tới Tây Nguyên, trong đó bao gồm chính các thôn xã có người Thượng mới đi tị nạn nước ngoài.
