Imbestigasyon sa International Criminal Court sa Pilipinas

Click to expand Image

1. Nganong giablihan sa ICC ang usa ka imbestigasyon?
2. Unsa’y nahitabo sa wala pa ang desisyon sa Enero 26, ug nganong gisuspinde ang imbestigasyon?
3. Nganong gitugotan sa mga huwes ang pagpadayon sa imbestigasyon sa ICC?
4. Dili ba nihawa ang Pilipinas sa ICC? Nganong makaimbestiga pa man didto ang ICC prosecutor?
5. Unsay sunod? Unsa kadugay ayha ang bista?
6. Kinsa ang lagmit mapunting sa mga imbestigasyon sa ICC? Pila ka tawo ang mahimong ikiha?
7. Bisan magpagawas og mga kiha batok sa mga indibidwal alang sa mga krimeng nabuhat sa Pilipinas, posible ba ang mga pag-aresto?

Sa Enero 26, 2023, ang pre-trial chamber sa International Criminal Court (ICC) nagtugot sa prosecutor sa korte nga ipadayon ang iyang imbestigasyon sa kahimtang sa Pilipinas. Ang imbestigasyon naglangkob sa giingong mga krimen nga gihimo sukad sa Nobyembre 2011 hangtud sa Hunyo 2016, apil ang daghanang pagpamatay nga dili pinasubay sa balaod sa Dakbayan sa Davao samtang mayor pa si kanhi Presidente Rodrigo Duterte, ingon man sa ubang mga parte sa nasud panahon nga siya ang pangulo hangtud sa Marso 16, 2019, usa ka adlaw sa wala pa niepekto ang pagbiya sa Pilipinas gikan sa unang kasabutan sa ICC, ang Rome Statute. Niadtong Pebrero 3, giapilar sa gobyerno sa Pilipinas ang Enero 26 nga desisyon. Kadto nga pag-apilar nagpaabot pa og desisyon.

Ang ICC usa ka independenteng hukmanan nga adunay gahum sa pag-imbestiga ug paggukod sa mga indibidwal alang sa mga krimen sa gubat, mga krimen batok sa katawhan, dinaghang pagpamatay, ug ang krimen sa aggression (pag-atake sa usa ka nasud nga nisangpot sa gyera). Ang pagtukod niini niadtong 2002 timailhan sa pasalig sa daghang nasud nga batukan ang pagkawalay tulubagon alang sa pinakagrabeng mga krimen sa kalibutan. Kasamtangang 123 ka nasud ang myembro sa ICC, nga nagahatag sa ICC og otoridad ubos sa Rome Statute sa pag-imbestiga ug paggukod sa mga krimeng gihimo sa ilang mga lungsoranon o bisan kinsa sa ilang teritoryo. Ang ICC usa ka korte nga katapusang dalangpanan, nagpasabot nga mosulod lamang kini kung ang mga nasudnong otoridad dili gusto o dili takos nga moimbestiga ug mogukod sa mga krimen nga apil sa mandato sa ICC.

Ang mosunod nga mga pangutana ug tubag gikan sa Human Rights Watch nagahisgot sa bag-ohay pa lamang nga desisyon sa mga huwes nga nagtugot sa pagpadayon sa imbestigasyon sa Pilipinas, sa apilar, ug mosunod nga mga lakang.

1. Nganong gibuksan sa ICC ang usa ka imbestigasyon?

Human dayon nilingkod sa pwesto niadtong 2016, gisugdan ni Rodrigo Duterte, ang presidente niadtong tungora, ang iyang “gyera kontra droga,” nga nisangpot ngadto sa liboan ka pagpatay, kasagaran sa mga kabus sa syudad. Nakita sa Human Rights Watch ug uban pa nga kasagarang mohatag og palsipikadong ebidensya ang kapulisan aron isipong makatarunganon ang ilegal nga mga pagpatay. Nagtaho ang gobyerno nga ang mga miyembro sa Philippine National Police ug Philippine Drug Enforcement Agency nakapatay og 6,252 ka tawo panahon sa mga operasyon kontra droga gikan sa Hulyo 1, 2016, hangtud sa Mayo 31, 2022. Human nahimong president si Ferdinand Marcos Jr. sa 2022, niundang ang gobyerno sa pagpagawas ning mga statistika.

Ang opisyal nga gidaghanon sa napatay wala nagaapil sa gipatay sa wala nailhang mga mamumuno kinsa ang Human Rights Watch ug ubang tigpaniid sa tawhanong katungod adunay kasaligang ebidensya nga naglihok uban ang lokal nga kapulisan ug mga opisyal. Ang United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR) nagbanabana sa usa ka taho sa 2020 nga ang gidaghanon sa napatay dili moubos sa 8,663. Ang mga lokal nga grupong human rights ug ang Commission on Human Rights nga tinudlo sa gobyerno nagkanayon nga ang tinuod nga gidaghanon sa namatay sa “gyera kontra droga” posibleng triple sa numerong naapil sa taho sa UN.

Ang kadaghan sa mga pagpatay ubos sa “gyera kontra droga” nag-awhag kang Fatou Bensouda, ICC prosecutor niadtong tungora, nga sugdan ang usa ka pasiunang pagsusi sa mga kamatayon, nga daghan ang may kalabutan ngadto sa “mga pagpatay nga dili pinasubay sa balaod panahon sa mga operasyon kontra droga.” Sa Mayo 2021, human sa iyang pagtuki niining mga krimen, gihangyo ni Bensouda ang pagtugot gikan sa korte nga buksan ang imbestigasyon sa kahimtang sa Pilipinas. Ang ICC pre-trial chamber nagtugot sa pagbukas sa imbestigasyon niadtong Setyembre 2021.

2. Unsay nahitabo sa wala pa ang desisyon sa Enero 26, ug nganong gisuspinde ang imbestigasyon?

Sa Nobyembre 2021, ang gobyerno sa Pilipinas nihangyo sa ICC prosecutor nga i-oktaba ang imbestigasyon, tungod kay sumala pa gisugdan nas mga nasudnong awtoridad ang ilang kaugalingong mga imbestigasyon sa mga kaso sa pagpatay nga dili subay sa balaod nga giingong gihimo sa kapulisan panahon sa mga operasyong lambigit sa “gyera kontra droga.” Pagkadawat sa hangyo, ang prosecutor temporaryong nagsuspinde sa imbestigasyon samtang gitimbang-timbang ang hangyo.

Sa Hunyo 2022, ang kasamtangang prosecutor sa korte, Karim Khan, nangayog pagtugot sa mga huwes sa ICC nga mapadayon ang iyang imbestigasyon, kay iyang namatikdan nga wala napaundan sa gobyerno sa Pilipinas ang iyang hangyo sa pagsuspinde ug ang gitumbok nga lokal nga mga proseso “kulang ang pagsalamin niini sa imbestigasyon sa korte.”

3. Nganong gitugotan sa mga huwes ang pagpadayon sa imbestigasyon sa ICC?

Sa ilang pagkab-ot og desisyon nga ipadayon ang imbestigasyon, ang mga huwes sa ICC nagsusi og mga materyal gikan sa gobyerno sa Pilipinas ug ICC prosecutor, ingon man mga obserbasyon sa mga biktima ug ilang mga pamilya, aron matimbang-timbang kung aduna bay mga prosesong lokal nga igong sumbanan aron ihatag ang imbestigasyon ngadto sa lokal nga mga awtoridad pinaagi sa tinuod nga mga imbestigasyon ug pagkiha sa mga krimen ubos sa hurisdiksyon sa korte.

Kini nga pagtimbang-timbang naglakip sa kasayuran sa mga prosesong dili-kriminal nga giingong mahitungod sa mga krimeng ubos sa hurisdiksyon sa korte, nga mao ang mosunod:

• Usa ka pagrepaso nga gihimo sa usa ka grupo gikan sa Department of Justice – Kini usa ka “grupong ad hoc sa mga miyembro sa Department of Justice pinangulohan sa Kalihim sa Hustisya nga gitahasan sa pagrepaso sa mga kasong administratibo ug kriminal batok sa mga empleyado sa Philippine National Police nga nalambigit sa mga operasyong kontra-droga nga nisangpot sa mga kamatayon.” Nakita sa mga huwes sa ICC nga kining maong pagrepaso dili maisip nga may kalabutan ngadto sa mga imbestigasyon nga igong hinungdan aron isuspinde ang imbestigasyon sa ICC ug nga ang gidaghanon sa mga kasong girepaso sa grupo ubos kung itandi ngadto sa gidaghanon sa mga pagpatay nga giingong gihimo panahon sa mga operasyon lambigit sa “gyera kontra droga.”
• “Mga proseso ubos sa writ of amparo” - Ubos sa balaod sa Pilipinas, usa kini ka “pamaaging magamit sa usa ka tawo kansang katungod sa kinabuhi, kagawasan ug seguridad gilapas o gihulga nga malapas pinaagi sa usa ka ilegal nga aksyon o dili pag-aksyon sa usa ka opisyal o empleyado sa gobyerno, o usa ka pribadong indibidwal o entity.” Kini nga mga proseso mahimong mopaingon ngadto sa pag-imbestiga sa mga krimen, apan alang sa mga huwes ang usa ka posibilidad dili igo aron isipong makatarunganon ang pag-oktaba.
• Mga Kalihukan sa Administrative Order No. 35 Committee ug ang United Nations Joint Program on Human Rights – Ang Administrative ORDER NO. 35 Committee usa ka inter-agency committee nga gipangulohan sa kalihim sa hustisya ug nagatutok sa mga pagpatay nga dili pinasubay sa balaod, pinugos nga pagkawala, tortyur ug ubang grabeng kalapasan sa katungod sa kinabuhi, kagawasan, ug seguridad sa pagkatawo. Ang United Nations Joint Program on Human Rights usa ka programang naghatag og hinabang teknikal ug capacity building. Sigun sa mga huwes, walay usa sa duha ang nakahimog mga konkretong lakang sa pag-imbestiga nga may kalabutan sa pag-oktaba.
• Mga imbestigasyong gihimo sa Philippine National Police Internal Affairs Services – Kini mga prosesong lambigit sa pagdisiplina sa kapulisan nga, sigun sa mga huwes, ang tumong dili aron molihok ang mga prosesong lambigit sa mga kasong kriminal ug busa dili rason sa pag-oktaba sa imbestigasyon sa ICC.

Ang pagtimbang-timbang sa mga huwes nagalakip usab sa impormasyon mahitungod sa mga prosesong lambigit sa mga kasong kriminal alang sa mga giingong krimen nga gihimo sa Dakbayan sa Davao gikan sa 2011 hangtud sa 2016, hinimoan gawas sa pagpatay nga mahimong malakip isip mga krimen batok sa katawhan, mga giingong pagpatay nga dili apil sa mga opisyal nga operasyon sa kapulisan, lakip kadtong gihimo sa mga “vigilantes,” ug bisan unsang giingong polisiya sa estado o organisasyon lambigit sa mga krimen batok sa katawhan.

Base niini nga pagtuki, ang tulo ka huwes sa ICC panel niabot sa konklusyon nga ang gobyerno sa Pilipinas napakyas sa pagmatuod sa iyang mga pahayag nga kini naghimog igong aksyon sa pag-imbestiga ug pagkiha sa mga pagpatay nga nahitabo panahon sa administrasyon ni kanhi Presidente Duterte. Sila nagkanayon nga ang mga gipanghimo sa gobyerno sa Pilipinas “sa kolektibo nga pagtimbang-timbang, wala nipaingon ngadto sa tataw, konkreto ug progresibong mga lakang sa pag-imbestiga pamaagi nga igong nagasalamin sa imbestigasyon sa korte.”

4. Dili ba nibiya ang Pilipinas sa ICC? Nganong makaimbestiga pa man didto ang ICC prosecutor?

Sa Marso 17, 2018, ang Presidente niadtong tungora nga si Duterte pormal nga nagpahibalo sa United Nations secretary-general nga ang Pilipinas mobiya gikan sa Rome Statute sa ICC. Subay sa kasabutang ICC, ang pagbiya moepekto human ang usa ka tuig. Ang mga probisyon sa Rome Statute nagatugot sa korte nga magpabilin ang iyang hurisdiksyon sa mga krimeng gihimo sa wala pa ang pagbiya. Sa kaso sa Pilipinas, kini gikan sa Nobyembre 1, 2011 – ang petsa diin ang Rome Statute nahimong epektibo sa Pilipinas – hangtud ug apil ang Marso 16, 2019.

Sa ilang Enero 26 nga desisyon, ang mga huwes sa ICC nitubag sa giingon sa gobyerno sa Pilipinas nga ang korte walay hurisdiksyon sa kahimtang sa Pilipinas ubos sa mga prinsipyong non-intervention ug sovereign equality nga gipalig-on sa United Nations Charter. Ang non-intervention nagalambigit ngadto sa katungod sa mga estado nga magpahigayon sa ilang mga kalihukan sulod sa ilang teritoryo nga walay pagpanghilabot gikan sa gawas. Ang sovereign equality mahitungod sa patas nga kahimtang sa mga estado sulod sa internasyonal nga komunidad.

Sigun sa mga huwes: “Sa pag-aproba sa Statute, ang Pilipinas dayag nga nidawat sa hurisdiksyon sa Korte, sulod sa mga limitasyong gitakda sa kasabutan, ug pinasubay sa unsaon pagpatuman ang sistema sa complementarity (ang paggamit sa lokal ug internasyonal nga balaod).” Dugang nilang namatikdan nga kalabot sa kasabutan ang “nagasunod nga mga obligasyon padayong magamit, taliwala sa paghawa sa Pilipinas gikan sa Rome Statute.” Kini nagalakip sa obligasyon sa gobyerno sa Pilipinas nga motabang sa korte lambigit sa imbestigasyon. Ang ICC nagasandig dinha sa kooperasyon sa mga estadong miyembro niini sa pagpatuman sa iyang mandato, apil ang pag-adto sa mga eksena sa krimen, mga testigo, ug mga pag-aresto.

5. Unsay sunod? Unsa kadugay ayha ang bista?

Sa Pebrero 3, 2023, ang gobyerno sa Pilipinas niapelar sa Enero 26 nga desisyon nga nagtugot sa pagpadayon sa imbestigasyon sa ICC ug nihangyo nga isuspinde ang imbestigasyon samtang nagahulat og aksyon sa apela. Kung ang mga huwes sa ICC appeals chamber dili mokumpirma sa pagtugot sa pagpadayon sa imbestigasyon, ang prosecutor mosarado sa imbestigasyon sa kahimtang sa Pilipinas. Kung ilang ikumpirma ang pagtugot sa pagpadayon sa imbestigasyon, ang imbestigasyon magpadayon.

Ang mga imbestigasyon sa ICC mahimo o mahimong dili mopaingon ngadto sa mga bista.

Sa paghimog usa ka independenteng imbestigasyon, ang prosecutor mahimong makatino nga kulang ang ebidensya nga ang mga krimeng gihimo sulod sa hurisdiksyon sa korte nahitabo. Kung modesisyon ang prosecutor nga dili ipadayon ang prosekusyon human sa iyang imbestigasyon, kini nga desisyon mahimong repasohon sa pre-trial chamber.

Kung, base sa imbestigasyon, ang prosecutor modesisyong ipadayon ang prosekusyon, kinahanglang aprobahan sa mga huwes sa ICC ang pagpagawas og arrest warrants o mando sa pagtunga alang sa mga indibidwal base sa tinong mga sumbong. Kini nanginahanglan og pagtino sa mga huwes nga adunay makatarunganong basehanan aron motoo nga ang indibidwal nga gihinganlan sa hangyo nakahimog krimen nga sulod sa hurisdiksyon sa korte, ug gikinahanglan ang pag-aresto o igo na ang mando sa pagtunga aron maseguro ang pagpakita sa indibidwal atubangan sa korte.

Lisod tagnaon unsa kadugay gikan sa pagsugod sa imbestigasyon hangtud sa pagpagawas og arrest warrants o mga mando sa pagtunga. Sa niaging mga imbestigasyon sa mga kaso sa ubang mga nasud, ang panahon sa wala pa gipagawas ang arrest warrants o mga mando sa pagtunga nilungtad gikan sa ubos sa usa ka bulan ngadto nas sobra unom ka tuig.

Sa higayong motunga na ang usa ka indibidwal atubangan sa korte, human sa pag-aresto o mando, ang sunod nga lakang mao ang mga proseso sa pre-trial nga gitawag og “confirmation of charges” kun pagkumpirma sa mga sumbong. Panahon sa mga proseso ubos sa confirmation of charges, ang mga huwes motino kung ang gihuptang ebidensya makamugnag igo-igong basehan aron motoo nga ang tawo nakahimo sa matag usa ka krimen nga gikiha sa sumbong. Kung makumpirma ang kiha o mga kiha, itakda ang petsa sa bista.

6. Kinsa ang lagmit mapunting sa mga imbestigasyon sa ICC? Pila ka tawo ang mahimong ikiha?

Ang tulubagong kriminal atubangan sa ICC dili lamang alang niadtong mga nagbuhat sa mga krimen, apan alang usab sa mga nagmando, ingon man kadtong mga anaa sa posisyon nga makahatag og mando kinsa dapat nasayod sa mga abuso apan napakyas sa pagpugong niini o pagtaho o pagkiha sa mga responsable. Sa ICC walay makaikyas sa tulubagon base sa opisyal nga posisyon.

Polisiya sa ICC prosecutor nga puntingon kadtong kadtong adunay pinakadakong responsibilidad alang sa mga krimen.

7. Bisan magpagawas og mga kiha batok sa mga indibidwal alang sa mga krimeng nabuhat sa Pilipinas, posible ba ang mga pag-aresto?

Ang pagpatuman sa mga pag-aresto usa sa pinakalisod nga mga hagit sa ICC. Tungod kay wala kini kaugalingong kapulisan, ang korte nagasalig sa mga estado ug international community nga moayuda sa mga pag-aresto. Ang korte nakapagawas nag arrest warrants batok sa 14 ka indibidwal sa lain-laing nasud nga wala pa napatuman, ug ang ubang warrants hapit na mag-18 ka tuig.

Bisan pa niana, mahitabo gayud ang mga pag-aresto. Dili moubos sa 13 ka mga suspek sa ICC ang naaresto na sa pagkakaron.

Ang mga pag-aresto modagan og dugay, ilabi na kung ang gipangita mga hataas nga opisyal sa gobyerno, apan kasagarang nahitabo uban ang igong internasyonal nga suporta. Si Charles Taylor, ang kanhi presidente sa Liberia, gidakup aron atubangon ang mga kiha sa Special Court for Sierra Leone nga gipaluyohan sa UN human ang tulo ka tuig nga pagtago sa Nigeria. Sa susamang paagi, human ang daghang katuigan sa paglikay sa hustisya, naaresto ang mga high-level suspects ug niatubang sa bista sa International Criminal Tribunal alang sa kanhing Yugoslavia.