Όταν ήμουν μικρή στην Ελλάδα, ο παππούς και η γιαγιά μου μού έλεγαν συχνά ότι, αν δεν έτρωγα το φαγητό μου, θα έρχονταν οι γύφτοι να με πάρουν. Δυστυχώς, οι παλιοί μύθοι για τους Ρομά που αρπάζουν βρέφη αναβίωσαν μετά τον εντοπισμό από την αστυνομία της μικρής Μαρίας, με τα ξανθά μαλλιά και τα γαλανά μάτια, σε οικισμό Ρομά στα Φάρσαλα στις 16 Οκτωβρίου.
Οι τίτλοι των ελληνικών μέσων ενημέρωσης μιλούν από μόνοι τους: «Ρομά αρπάζουν μωράκια!», «Το DNA “μίλησε”: Δεν είναι τσιγγάνα η 4χρονη που βρέθηκε σε οικισμό Ρομά», «Amber Alert: Επικίνδυνο κύκλωμα Ρομά αρπάζει μωρά παιδιά!!!». Ωστόσο, δεν είναι μόνο τα μέσα ενημέρωσης που, διά του λόγου τους, καλλιεργούν τον στιγματισμό των Ρομά. Και οι πολιτικοί έχουν συμβάλει προς αυτήν την κατεύθυνση.
Οι Ρομά αντιμετωπίζουν συνεχιζόμενες διακρίσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη. Έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία δημοσιεύθηκε το 2012, κατέδειξε καταστάσεις ακραίας ένδειας και κοινωνικού αποκλεισμού των Ρομά σε 11 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με υψηλά ποσοστά ανεργίας (πάνω από 66%) και χαμηλά ποσοστά ολοκλήρωσης της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (γύρω στο 15%).
Ο αποκλεισμός που υφίστανται τα παιδιά των Ρομά από τα σχολεία συνιστά χρόνιο πρόβλημα στην Ανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια, καθώς και στην Ελλάδα, ενώ στην Ιταλία συχνές είναι οι διαμαρτυρίες γονέων που αντιδρούν στην παρουσία «πάρα πολλών» παιδιών Ρομά στις σχολικές αίθουσες. Οι Ρομά διαμένουν συχνά σε υποβαθμισμένες και αποκλεισμένες περιοχές και αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο αναγκαστικών εξώσεων χωρίς να τους παρέχονται επαρκείς εναλλακτικές επιλογές στέγασης.
Η κοινωνική βία και οι παρενοχλήσεις της αστυνομίας αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα της ζωής των Ρομά, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, που ζουν στην Ευρώπη. Η Μαρία εντοπίστηκε από την αστυνομία στον οικισμό Ρομά των Φαρσάλων κατά τη διάρκεια επιχείρησης «σκούπα» η οποία διενεργήθηκε στο πλαίσιο ευρύτερης αστυνομικής επιχείρησης σε ολόκληρη την Ελλάδα που στοχοποιεί κατά τρόπο παράνομο και διακριτικό άτομα βάσει της εθνοτικής τους καταγωγής.
Κατά τους πρώτους εννέα μήνες του 2013, η ΕΛ.ΑΣ. πραγματοποίησε 1.131 επιχειρήσεις σε καταυλισμούς Ρομά σε ολόκληρη την επικράτεια, στο πλαίσιο των οποίων 19.067 άτομα προσήχθησαν προκειμένου να γίνει περαιτέρω έλεγχος των στοιχείων τους, ενώ 1.305 συνελήφθησαν εν συνεχεία με την κατηγορία της διάπραξης κάποιου αδικήματος. Η αστυνομία δήλωσε ότι θα εντείνει τις επιχειρήσεις της σε οικισμούς Ρομά τους επόμενους μήνες.
Σε βάρος του ζεύγους των Ρομά με τους οποίους διέμενε η Μαρία ασκήθηκε ποινική δίωξη για αρπαγή ανηλίκου ύστερα από τη διενέργεια ελέγχων DNA που πιστοποίησαν ότι δεν πρόκειται για τους βιολογικούς της γονείς. Ωστόσο, από ελέγχους DNA στους οποίους υποβλήθηκε ζεύγος Ρομά βουλγαρικής καταγωγής διαπιστώθηκε ότι είναι οι βιολογικοί γονείς της Μαρίας, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι το κοριτσάκι ανήκει στη φυλή των Ρομά. Η βουλγαρικής καταγωγής μητέρα της Μαρίας παραδέχεται ότι εγκατέλειψε το παιδί της στην Ελλάδα για λόγους, όμως, άλλους από εκείνους που υποστήριξε το ζεύγος των Ελλήνων.
Τα ρατσιστικά στερεότυπα για τους Ρομά δεν γνωρίζουν σύνορα και, ως εκ τούτου, η ιστορία αυτή έκανε τον γύρο του κόσμο μέσω δημοσιογραφικών καλύψεων που εμφάνιζαν τους Ρομά ως απαγωγείς ανηλίκων, εκμεταλλευτές ανηλίκων και εγκληματίες.
Δεν αποκλείεται η είδηση για τα όσα συνέβησαν στην Ελλάδα να οδήγησε τις ιρλανδικές διωκτικές αρχές να απομακρύνουν από οικογένειες Ρομά σε διαφορετικές περιοχές της χώρας δύο ξανθά παιδιά, ένα κοριτσάκι 7 ετών και ένα αγοράκι δύο ετών. Και στις δύο μη σχετιζόμενες περιπτώσεις, οι έλεγχοι DNA πιστοποίησαν ότι τα παιδιά ζούσαν όντως με τους πραγματικούς τους γονείς.
Η μεγαλύτερη αδερφή της 7χρονης στην Ιρλανδία δήλωσε: «Την πήραν, γιατί είχε μπλε μάτια και ξανθά μαλλιά. Οι περισσότεροι Ρουμάνοι έχουν μπλε μάτια. Ήταν μεγάλο το σοκ για όλους μας. Όταν ήμουν μικρή, ήμουν ξανθιά, όπως και η μαμά μου ήταν ξανθιά όταν ήταν μικρή».
Τον Σεπτέμβριο, ο γάλλος υπουργός Εσωτερικών Manuel Valls δήλωσε χωρίς ίχνος αισχύνης ότι μόνο «μια μειοψηφία Ρομά» επιθυμεί την ένταξή της στη γαλλική κοινωνία και ότι «ο τρόπος ζωής τους διαφέρει σε εξαιρετικό βαθμό από τον δικό μας».
Το 2010, ο τότε υπουργός Εσωτερικών της Γαλλίας δικαιολόγησε την εκκένωση οικισμών Ρομά, ισχυριζόμενος ότι πρόκειται για εστίες «παράνομης εμπορίας ανθρώπων, εκμετάλλευσης ανηλίκων για τους σκοπούς της επαιτείας, της πορνείας ή άλλων εγκληματικών συμπεριφορών». Την ίδια χρονιά, ο ρουμάνος υπουργός Εξωτερικών άφησε με δημόσιες δηλώσεις του να εννοηθεί ότι οι Ρομά έχουν γενετική προδιάθεση στην εγκληματικότητα.
Ο Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, Nils Muiznieks, προειδοποίησε στις 24 Οκτωβρίου ότι «τέτοιου είδους ανεύθυνη δημοσιογραφική κάλυψη μπορεί να έχει τρομερές επιπτώσεις στις ζωές εκατομμυρίων Ρομά και να πυροδοτήσει την ήδη εκτεταμένη βία κινημάτων εναντίον των Ρομά».
Στην περίπτωση της Μαρίας, όπως και σε πολλές άλλες, οι αρχές οφείλουν να διερευνούν κάθε εικαζόμενη υπόθεση που αφορά απαγωγή ανηλίκων και να ενεργούν προς το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών. Όπως επίσης οφείλουν να μην προβαίνουν σε στοχοποίηση ατόμων βάσει εθνοτικής καταγωγής ή σε στιγματισμό ολόκληρων κοινοτήτων. Και η υποχρέωση αυτή αφορά στο σύνολο της κοινωνίας, στους πολιτικούς, καθώς και στα μέσα ενημέρωσης.
Τις τελευταίες ημέρες, όλος ο κόσμος ασχολείται μανιωδώς με τη Μαρία, τον «ξανθό άγγελο». Δεν θα ήταν όμως προτιμότερο να ασχοληθούμε με την εξεύρεση πραγματικών λύσεων για τα εκατομμύρια παιδιά Ρομά και τις οικογένειές τους που ζουν στην Ευρώπη; Δικαιούνται να απολαμβάνουν θεμελιώδη δικαιώματα, όπως πρόσβαση στην εκπαίδευση, επαρκή στέγαση και μεταχείριση χωρίς διακρίσεις, και όχι να γίνονται αποδέκτες ειδησεογραφικών αναφορών που αναπαράγουν στερεότυπα περί εγκληματικότητας και απαγωγής βρεφών.
Η Εύα Κοσσέ είναι βοηθός ερευνήτρια της Human Rights Watch για τη Δυτική Ευρώπη.
